We współczesnych koncepcjach uwzględnia się wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych ważnych dla pojawienia się i rozwoju uzdolnień. Wskazuje się w nich na znaczenie odpowiednich cech osobowości, podkreśla się także istotny wpływ na rozwój jednostki: środowiska rodzinnego, szkolnego, rówieśniczego oraz kontekstu społecznego i historyczno-kulturowego. Podawanym przez wielu autorów czynnikiem o istotnym znaczeniu dla rozwoju zdolności jest przypadek. Jest on ważny zarówno dla procesu krystalizowania się uzdolnień kierunkowych, jak również ich rozwoju, ale także ma znaczenie i wpływa na osiąganie sukcesu w życiu. Do czynnika przypadku zaliczane są zarówno zdarzenia i fakty nieobojętne dla rozwoju zdolności, jak również osoby znaczące: nauczyciele, tutorzy i mistrzowie lub osoby przypadkowo spotkane na drodze życia. Jednakże do ważniejszych właściwości osób zdolnych należą te cechy osobowości, które pozwalają na intensywną i długotrwałą pracę związaną z osiąganiem wybranego celu. Ważna jest także umiejętność wybierania odpowiednich strategii postępowania w rozwiązywaniu problemów, które będą korzystne dla nich samych i innych osób. Publikacja zatytułowana Osobowościowe i środowiskowe uwarunkowania rozwoju ucznia zdolnego składa się z dwóch tomów pod tym samym tytułem. Tom pierwszy zawiera artykuły związane z problematyką zdolności i twórczości analizowaną z psychologicznego oraz interdyscyplinarnego punktu widzenia. Drugi tom natomiast obejmuje opracowania teoretyków i praktyków zajmujących się edukacją uczniów zdolnych.